De steenkoolmijn van Zwartberg was één van de zeven mijnen in het Kempische steenkoolbekken. Deze mijn was gelegen in de Genkse wijk Zwartberg, genoemd naar een heuvel met de naam Zwarte Berg.

Op 25 oktober 1906 kreeg “Les Liègeois” een concessie voor de winning van steenkool voor 4.180 hectare. De bouw van een spoorwegverbinding en een elektriciteitscentrale begon onmiddellijk. De eerste mijngebouwen werden ingehuldigd op 14 maart 1910.

Om de mijnschachten in de diepte te boren, stonden de ingenieurs voor een probleem: ze moesten een gat maken door 560 meter grond die bestond uit zand, kalk en klei. Zij besloten om de grond vanaf het oppervlak tot aan de bovenkant van de kolenlaag te bevriezen. Het bevriezingsboren begon in 1913. Men boorde 45 gaten waarin men stalen buizen plaatste. In deze buizen plaatsten zij een iets dunnere buis van dezelfde lengte die aan de onderkant open was. Ze pompten loog gekoeld tot -27° door de dunnere buis. De afgekoelde loog deed de omringende materialen bevriezen en daardoor vormden zich ijscilinders. Deze materialen werden eruit gehaald, en de ruimte tussen de behuizing en het gesteente werd opgevuld met beton.

In februari 1920 vonden mijnwerkers de eerste steenkoollaag op een diepte van 575 m. De steenkoolproductie begon op 2 augustus 1924. Het Albertkanaal (aangelegd van 1930 tot 1939) speelde een belangrijke rol bij het vervoer van steenkool naar het industriebekken van Luik. Ongeveer vierhonderd arbeiders begonnen in de mijn te werken.

De eerste mijnwerkers in België kwamen uit Wallonië, Antwerpen en Noord-Limburg. Na de Eerste Wereldoorlog was er echter niet voldoende mankracht en werden mensen aangeworven uit landen als Kroatië, Hongarije of Slovenië omdat zij ervaring hadden met de mijnbouw. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er meer immigranten uit Polen en Italië. De meeste mijnwerkers kwamen naar België vanwege de betere lonen, en toen ze genoeg gespaard hadden, wilden ze terug naar hun thuisland omdat ze zich eenzaam voelden.

In 1963 kwamen er nog meer nieuwe rekruten, maar deze keer uit Turkije en Marokko. Deze rekruten kwamen omdat veel Belgen bij Philips en Ford wilden werken. De nieuwkomers wisten niets van mijnen. Bovendien brachten ze een andere godsdienst, andere talen en een onbekend schrift mee, waarop de mijndirectie niet was voorbereid. De nieuwkomers bouwden hun eigen samenleving op. Ze kregen cafés, winkels, voetbalclubs en moskeeën, zodat ze zich thuis konden voelen. Ze hadden het in België beter dan in hun thuisland en wilden niet meer terug.

Vanaf 1955 genoot de mijn internationaal aanzien door haar technologie, opleiding, communicatie en sociale verworvenheden. Deze verbeteringen waren het gevolg van een mijngasontploffing in 1952 waarbij 23 mijnwerkers omkwamen. In 1949 werd Zwartberg de eerste Europese mijn waar een koelsysteem op de benedenverdieping werd geïnstalleerd. Een intern televisiecircuit met een eigen studio ter bevordering van de veiligheid was ook erg populair.

In de zomer van 1965 kwam een nieuwe regering van christendemocraten en socialisten aan de macht. De economie van het land had een tekort van 22 miljard Belgische frank, mede door verlieslatende steenkoolmijnen, waarin honderden miljoenen frank moesten worden gestoken. Die mijnen lagen zowel in het Franstalige zuiden als in het Vlaamse oosten. Het was vooral in de zuidelijke gewesten dat de mijnen geld verloren. De regering moest echter om politieke redenen een evenwicht vinden tussen het sluiten van mijnen in beide gewesten.

Zwartberg was op dat moment de modernste mijn van België: zeer efficiënt, met de modernste technologie.

Enkele dagen voor Kerstmis 1965 kregen 4.500 mijnwerkers echter het bericht dat de mijn in 1966 haar poorten zou sluiten. De mijnwerkers bezetten de mijn ondergronds op 27 januari 1966. De

stakingsrellen die volgden kregen internationale aandacht. Sommige arbeiders raakten gewond en er vielen zelfs twee doden. In de daaropvolgende dagen werd het leger ingezet om de zeer gespannen sfeer het hoofd te bieden. Op 2 februari 1966 werden de Zwartbergakkoorden gesloten, waardoor de rust terugkeerde. Op 1 oktober 1966 werd de mijn gesloten. In 1967 werden de schachten gedempt. Kostbare machines bleven ondergronds en de twee schachten werden in 1967 gedynamiteerd.

Slechts enkele dingen herinneren nog aan de mijn van Zwartberg. Er is een gebouw voor technische diensten en een trap naar de hoofdingang. Er is ook een plaquette die belangrijke fasen in de geschiedenis van de mijn voorstelt, en de sculptuur “Mijnmonument” die we in deze les hebben aangeboden.